چاقی کودکان در کشورهای توسعه یافته و همچنین در کشورهای در حال توسعه به سطوح اپیدمی رسیده است. چاقی دوران کودکی یک مسئله سلامتی پیچیده و مهم است. چاقی زمانی اتفاق می‌افتد که وزن کودک نسبت به سن و قد خود بسیار بالاتر از وزن طبیعی یا سالم باشد. در این مقاله به علل چاقی و خطرناک‌ترین عوارض آن در کودکان و نوجوانان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
علل اضافه وزن در کودکان و نوجوانان
مسائل مربوط به سبک زندگی، فعالیت بدنی بسیار کم و دریافت کالری زیاد از غذا و نوشیدنی، از عوامل اصلی چاقی دوران کودکی هستند. اما عوامل ژنتیکی و هورمونی نیز ممکن است نقش داشته باشند.
اضافه وزن و چاقی در دوران کودکی، تاثیر قابل توجهی بر سلامت جسمی و روانی دارد. کودکان دارای اضافه وزن و چاق احتمالا تا بزرگسالی چاق می‌مانند و احتمال ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی در سنین پایین‌تر وجود دارد.
مکانیسم ایجاد چاقی به طور کامل شناخته شده نیست و اعتقاد بر این است که این یک اختلال با دلایل متعدد است. عوامل محیطی، ترجیحات سبک زندگی و محیط فرهنگی، نقش اساسی در افزایش شیوع چاقی در سراسر جهان دارند.
به طور کلی فرض بر این است که اضافه وزن و چاقی، نتیجه افزایش کالری و چربی دریافتی است. از سوی دیگر، شواهد تأیید کننده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف بیش از حد قند توسط نوشابه، افزایش اندازه وعده غذایی و کاهش مداوم فعالیت بدنی نقش مهمی در افزایش نرخ چاقی در سراسر جهان ایفا کرده است.
چاقی دوران کودکی می‌تواند به شدت بر سلامت جسمانی، رفاه اجتماعی، عاطفی و عزت نفس کودکان تأثیر بگذارد. همچنین با عملکرد تحصیلی ضعیف و کیفیت پایین زندگی کودک همراه است. بسیاری از بیماری‌های همراه، مانند اختلالات متابولیکی، قلبی-عروقی، ارتوپدی، عصبی، کبدی، ریوی و کلیوی نیز در ارتباط با چاقی کودکان دیده می‌شوند. بسیاری از عوامل معمولاً با هم در ارتباط هستند، خطر اضافه وزن را در فرزند شما افزایش می‌دهند:
رژیم غذایی: خوردن منظم غذاهای پرکالری، مانند فست فودها، محصولات پخته شده و تنقلات، می‌تواند باعث افزایش وزن کودک شما شود. آب نبات و دسر همچنین می‌تواند باعث افزایش وزن شود و عادت به نوشیدنی‌های شیرین از جمله آب میوه‌ها و نوشیدنی‌های ورزشی به عنوان مقصر چاقی در برخی افراد شناخته شده است.
بیتحرکی: کودکان و نوجوانانی که زیاد ورزش نمی‌کنند، به دلیل این‌که کالری زیادی نمی‌سوزانند، بیشتر در معرض افزایش وزن هستند. زمان زیادی که صرف فعالیت‌های کم تحرک می‌شود، مانند تماشای تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی نیز به این مشکل کمک می‌کند. در برنامه‌های تلویزیونی نیز اغلب تبلیغاتی برای غذاهای ناسالم ارائه می‌شود.
عوامل خانوادگی: اگر فرزند شما در خانواده‌ای با افراد دارای اضافه وزن است، احتمال افزایش وزن او بیشتر است. این امر به ویژه در محیطی که غذاهای پرکالری همیشه در دسترس هستند و فعالیت بدنی تشویق نمی‌شود، صادق است.
عوامل روانشناسی: استرس شخصی، والدین و خانواده می‌تواند خطر چاقی را در کودک افزایش دهد. برخی از کودکان برای کنار آمدن با مشکلات یا مقابله با احساسات، مانند استرس، یا برای مبارزه با کسالت، پرخوری می‌کنند. والدین آن‌ها ممکن است تمایلات مشابهی داشته باشند.
عوامل اجتماعی و اقتصادی: مردم در برخی جوامع منابع محدود و دسترسی محدودی به سوپرمارکت‌ها دارند. در نتیجه، آن‌ها ممکن است غذاهای آماده بخرند که به سرعت فاسد نمی‌شوند، مانند غذاهای یخ زده، کراکر و کلوچه. همچنین، افرادی که در محله‌های کم درآمد زندگی می‌کنند ممکن است به مکان امنی برای ورزش دسترسی نداشته باشند.
داروهای خاص: برخی از داروهای تجویزی می‌توانند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهند. آن‌ها شامل پردنیزون، لیتیوم، آمی تریپتیلین، پاروکستین (Paxil)، گاباپنتین (Neurontin، Gralise، Horizant) و پروپرانولول (Inderal، Hemangeol) هستند.
عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان
چاقی دوران کودکی اغلب باعث ایجاد عوارض در سلامت جسمی، اجتماعی و عاطفی کودک می‌شود. چاقی در دوران کودکی می‌تواند به طرق مختلف به بدن آسیب برساند. عوارض چاقی دوران کودکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
1. عوارض جسمی چاقی
- دیابت نوع 2: این بیماری مزمن بر نحوه استفاده بدن کودک از قند (گلوکز) تأثیر می‌گذارد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد.
- کلسترول بالا و فشار خون بالا: یک رژیم غذایی نامناسب می‌تواند باعث شود کودک شما به یکی یا هر دوی این بیماری‌ها مبتلا شود. این عوامل می‌توانند به ایجاد پلاک‌ها در شریان‌ها کمک کنند، که می‌تواند باعث تنگ شدن و سخت شدن شریان‌ها شود که احتمالاً منجر به حمله قلبی یا سکته در اواخر زندگی می‌شود.
- درد مفاصل: وزن اضافی باعث ایجاد فشار اضافی بر روی باسن و زانو می‌شود. چاقی دوران کودکی می‌تواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود.
- مشکلات تنفسی در کودکان: آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند شایع‌تر است. این کودکان همچنین بیشتر در معرض ابتلا به آپنه انسدادی خواب هستند، یک اختلال بالقوه جدی که در آن تنفس کودک به طور مکرر متوقف می‌شود و در طول خواب شروع می‌شود.
- بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این اختلال که معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، باعث ایجاد رسوبات چربی در کبد می‌شود. NAFLD می‌تواند منجر به زخم و آسیب کبدی شود.
بیشتر بخوانید: 9 رشته ورزشی پایه که مناسب کودک است
2. عوارض اجتماعی چاقی
کودکانی که چاقی دارند ممکن است مورد آزار و اذیت همسالان خود قرار گیرند. این می‌تواند منجر به از دست دادن عزت نفس و افزایش خطر افسردگی و اضطراب شود.
روش‌های پیشگیری از چاقی در کودکان و نوجوانان:
- کودکان را به خوردن غذای سالم تشویق کنید: تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم را به یک امر خانوادگی تبدیل کنید. همه نفع خواهند برد و هیچ کس احساس نمی‌کند که متمایز شده است.
- میان وعده‌های سالم در دسترس داشته باشید. گزینه‌ها شامل ذرت بو داده بدون کره، میوه با ماست کم چرب، هویج یا غلات سبوس‌دار با شیر کم‌چرب است.
غذاهای جدید ارائه دهید. اگر فرزندتان بلافاصله غذای جدیدی را دوست ندارد، ناامید نشوید. معمولاً نیاز به قرار گرفتن در معرض چندین ماده غذایی برای پذیرش است.
- جوایز غیرغذایی را انتخاب کنید. وعده آب نبات برای رفتار خوب ایده بدی است.
- مطمئن شوید که کودک شما به اندازه کافی می‌خوابد. برخی مطالعات نشان می‌دهد که کم‌خوابی ممکن است خطر چاقی را افزایش دهد. کم‌خوابی می‌تواند باعث عدم تعادل هورمونی شود که منجر به افزایش اشتها می‌شود.
- همچنین مطمئن شوید که فرزندتان حداقل سالی یک بار برای معاینه کودک خوب به پزشک مراجعه کند. در این ملاقات، پزشک قد و وزن کودک شما را اندازه گیری می‌کند و BMI او را محاسبه می‌کند. BMI مخفف Body Mass Index به معنی شاخص توده بدنی است. یک معیار برای سنجش و اندازه گیری چربی بدن بر اساس قد و وزن هر فرد است. افزایش قابل توجه BMI فرزند شما در طول یک سال ممکن است نشانه احتمالی باشد که فرزند شما در معرض خطر اضافه وزن قرار دارد.
کلام آخر: چاقی دوران کودکی یک وضعیت پزشکی جدی است که سلامتی کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا از جمله عوارض خطرناک چاقی است. چاقی دوران کودکی نیز می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس و افسردگی شود. یکی از بهترین راهکارها برای کاهش چاقی در دوران کودکی، بهبود عادات غذایی و ورزش در کل خانواده است. درمان و پیشگیری از چاقی دوران کودکی به محافظت از سلامت کودک شما در حال حاضر و در آینده کمک می‌کند.
