کدام والدین فرزندان بهتری پرورش میدهند؟ والدین سختگیر با محدود کردن بیش از حد کودکان یا والدین مهربان؟ بسیاری از والدین درگیر این هستند که از چه نوع روش تربیتی و انضباط استفاده کنند، بهتر است؟ برخی از آنها معتقدند که با تعیین قوانین سختگیرانه و اعمال محدودیتهای زیاد، بهترین کار را در حق فرزندانشان انجام میدهند. شاید موفق شوید تا فرزندانتان را به طور موقت مجبور کنید که از این محدودیتها پیروی کنند، اما این روش فرزندپروری مشکلات رفتاری زیادی ایجاد میکند. فرزندپروری مستبدانه با پیامدهای منفی همراه است. بهتر است بدانید که تربیت سختگیرانه و اعمال محدودیتهای بیش از حد نسبت به فرزندان میتواند بر رشد آنها تأثیر بگذارد. در این مطلب مهمترین پیامدهای اعمال محدودیتهای زیاد والدین نسبت به فرزندان را مورد بررسی قرار دادهایم.
چرا والدین محدودیت اعمال میکنند؟
والدین به دلایل مختلف محدودیت اعمال میکنند، برخی خوب و برخی خودخواهانه. برخی از والدین سختگیر انتظارات زیادی از فرزندان خود دارند. آنها سعی میکنند با سختگیری نظم و انضباط را به فرزندان خود بیاموزند. این والدین تا حدی منافع فرزندان خود را در نظر دارند. اما برخی از والدین سختگیر کنترل و محدودیت اعمال میکنند، زیرا میترسند در صورت اشتباه کردن فرزندانشان به عنوان والدینی نالایق دیده شوند. چنین والدینی بیشتر نگران احساسات و ناامنی خود هستند تا رفاه فرزندانشان. اکثر والدین سختگیر انتخاب سبک فرزندپروری خود را با استفاده از منطق فرزندپروری یا یا فرزندآوری توجیه میکنند. آنها نمیخواهند بچههای سرکش بزرگ کنند و اعتقادشان بر این است که والدین ملایم اغلب باعث سرپیچی در کودکان میشود. بنابراین به تربیت سختگیرانه و اعمال محدودیتهای بیش از حد روی میآورند. آنها معتقدند که فقط میتوان والدین سهلگیر یا سختگیر بود و حد وسطی وجود ندارد.
تعریف والدین سختگیر
در روانشناسی، والدین سختگیر به والدینی گفته میشود که استانداردها و خواستههای بالایی از فرزندان خود دارند. آنها بسته به باورهای انضباطی والدین و پاسخگویی به نیازهای فرزندشان میتوانند مقتدر یا مستبد باشند. بعضیها هرچه فرزندشان بزرگتر میشود در مورد او سختگیری بیشتری میکنند، زیرا نگران وخیمتر شدن مسائل هستند. به نظر آنها، اشتباه و سهلانگاری در دورهای که هنوز برای کودک پوشک میبندند چندان خطایی نیست، ولی وقتی آنقدر بزرگ شده باشد که دچار مسائل پیچیدۀ اجتماعی بشود دیگر خطای کوچکی نیست. وقتی والدین استانداردهای بالا را با حمایت گرم و پاسخگو از فرزندان خود ترکیب میکنند، آنها والدین معتبری هستند. متأسفانه اکثر والدین سختگیر مقتدر نیستند. بیشتر آنها نسبت به فرزندان خود سرد، بی پاسخ و بی حمایت هستند. قوانین آنها اغلب بیش از حد سختگیرانه، خودسرانه و محدود کننده است. این والدین به فرزندان خود اجازه نمیدهند نظرات خود را بیان کنند یا تصمیمات والدین را زیر سوال ببرند. والدینی که محدودیتهای بیش از حد اعمال میکنند در واقع سبک فرزندپروری مستبدانه را اجرا میکنند، که نتایج بدتری نسبت به سبک مقتدرانه ایجاد میکند.
بیشتر بخوانید: بهترین و صحیحترین روش برای تربیت فرزندان
تاثیرات اعمال محدودیت زیاد بر فرزند
والدین مستبد با اعمال محدودیتهای زیاد از فرزندانشان انتظار دارند که قوانین آنها را بدون سوال یا بحث رعایت کنند. آنها کودکان را به دلیل عدم رعایت آنها به سختی تنبیه میکنند. این نوع فرزندپروری میتواند از نظر جسمی و روحی آزاردهنده باشد. در حالی که داشتن مرزها و انتظارات از فرزندان طبیعی است، قوانین باید با گرمی و احترام برای فرزند شما نیز متعادل باشد. تاثیرات اعمال محدودیتهای زیاد بر فرزندان عبارتند از:
عزت نفس پایین
مطالعهای روی دانشجویان نشان داد آنهایی که والدینشان مستبدتر بودند، عزت نفس پایینی داشتند. آنها نسبت به دانش آموزانی که والدین آنها محدودیتهای نرمالی اعمال میکردند، مشکلات رفتاری بیشتری داشتند و ابتکار و پشتکار کمتری نشان دادند.
بزهکاری
والدین سختگیر و کنترل کننده احتمال بیشتری دارد که فرزندانی نامحترم و بزهکار تربیت کنند. از قضا، کودکانی که والدینشان «قانون را وضع میکنند و محدودیتهای زیادی را اعمال میکردند» والدین خود را به عنوان شخصیتهای مقتدر نمیدانند. به همین دلیل، آنها کمتر از قوانین پیروی میکنند و بیشتر در رفتارهای بزهکارانه شرکت میکنند.
افسردگی
کودکانی که والدینی دارند که از آنها انتقاد میکنند و احساسات آنها را نادیده میگیرند و مدام آنها را کنترل و محدود میکنند، بیشتر در معرض افسردگی و اضطراب هستند.
قلدری
فرزندان والدین مستبد هم بیشتر مورد آزار و اذیت قرار میگیرند و هم زورگو و پرخاشگر میشوند. آنها عزت نفس پایینتری دارند، بنابراین هم ممکن است بیش مورد زورگویی دیگران قرار بگیرند و هم به احتمال زیاد بعدها زورگو شوند، زیرا آنها این رفتار را در خانه الگوبرداری کردهاند. در حقیقت سازگار نبودن کودک با هم سن و سالهایش میتواند در آینده برای او مشکلاتی ایجاد کند و ضرروی است والدین نحوه صحیح رفتار با کودکان زورگو را آموزش ببینند.
سرکشی
اگر وقتی کودک رشد میکند سختگیرتر شوید و محدودیتهای بیشماری اعمال کنید، او شورش خواهد کرد، زیرا وقتی کودک بزرگ شود بسیار طبیعی است که انتظار استقلال بیشتری دارد نه کمتر.
مشکلات رفتاری
مطالعه روی 600 کودک 8 تا 10 ساله نشان داد که آنهایی که والدین سختگیر دارند بیشترین مشکلات رفتاری را دارند. آنها رفتار نافرمانی، بیش فعالی، پرخاشگری و رفتار ضد اجتماعی بیشتری از خود نشان میدهند. همچنین مشکلات عاطفی بیشتری دارند و رفتارهای اجتماعی کمتری از خود نشان میدهند.
اعمال محدودیت مناسب
وقتی فرزند شما بزرگ میشود، عملکرد صحیح این است که بسیار تدریجی از محدودیتها و قیود موجود بکاهید؛ البته به این شرط که او نیز مسئولیتپذیری بیشتری از خود نشان بدهد. تغییر مقررات و محدودیتهای موجود مانند رانندگی روی جادۀ یخ زده است؛ نباید یکباره و ناگهانی گاز بدهید، ترمز کنید یا تغییر جهت بدهید. رمز کار این است که هر بار یک قدم کوچک بردارید و تغییر موازین و مقررات موجود را متناسب با توانایی فرزندتان برای اداره کردن خودش بسازید. هر بار که از یک محدودیت میکاهید، باید ببینید او چگونه پاسخ میدهد. اگر از آن آزادی مسئولانه استفاده کند، تصمیم شما درست بوده است. قبل از دادن تغییرات بیشتر، حدود یک سال همه چیز را در موقعیت جدید (محدودیت کمتر) نگاه دارید. اگر وضعی پیش نیاید که اصلاحات سریعتری را ایجاب کند، نیازی به عجله برای این کار نیست. مثلاً وقتی نوجوان شبها چند ساعتی بیرون از خانه میماند، باید برای بازگشت به خانه وقت معینی وجود داشته باشد؛ سپس اگر در خلال یک سال نشان داد که میتواند این وقت و ساعت را مسئولانه رعایت کند، میتوانید مقررات را به این شکل تغییر دهید که بتواند با چند ساعت اعلامِ پیشاپیش، دیرتر به خانه برگردد و بداند این امتیاز تا وقتی برقرار میماند که از آن سوء استفاده نکند. فراموش نکنید برای ایجاد امکان ارزیابی نحوۀ برخورد فرزندتان با آزادی بیشتر، گامهای کوچک بردارید و اگر این کار بازدۀ مناسبی نداشت آمادۀ پس گرفتن امتیاز بشوید. در دام این باور نیافتید که وقتی امتیازی را دادید نمیتوانید آن را به حالت اول برگردانید، بیتردید میتوانید. قبل از آغاز آزمایشِ اعطای استقلال، خوب است همراه با فرزندتان مقررات را بررسی کنید. اطمینان حاصل کنید که انتظارات شما را درست درک میکند و اگر آنها را نقض کند چه عواقبی در پی خواهد داشت. غالب بچهها وقتی احساس کنند که با آنها منصفانه و با احترام رفتار میشود، خیلی منطقی رفتار میکنند. کاهش به جا و مناسبِ محدودیت، به سرعت عادت و ملکۀ ذهن خواهد شد. این هم حرکت جالبی است که گاه و بیگاه بدون درخواست او امتیازی پیشنهاد بشود؛ وقتی فرزند شما ببیند آنقدر به او اهمیت میدهید که خود آغازگر اعطای آزادی و استقلال به او میشوید، قدردانی عمیقی از شما پیدا میکند. به این ترتیب یکبار هم به جای اینکه او شما را خوشحال کند، شما او را خوشحال و شگفتزده خواهید کرد.
کلام آخر: یکی از رمزهای فرزند پروری مؤثر این است که به موازات توانمند شدن فرزندتان در ادارۀ زندگی خویش، به تدریج کنترل و تسلط خود را بر او کم کنید. در جریان رشد کودک هیچ مرحلهای نیست که شما حدود و نظمی اعمال نکنید. ولی باید همراه با بزرگتر شدنش مقرراتی که وضع میکنید و محدودیتهایی که در نظر میگیرید، تغییر کند.