کودک کم‌توان کودکی است که با نوعی ضایعه‌ی جسمی، حسی یا ذهنی به دنیا می آید یا در طول زندگی با آن رو به رو می‌شود. معلولیت کودکان نیاز به مراقبت ها و آموزش های خاصی دارد. اعتقاد بر این است که حدود 150 میلیون کودک در جهان دارای معلولیت هستند. 80 درصد آن‌ها در کشور های در حال توسعه زندگی می کنند. بیشتر اوقات، این کودکان درمان لازم را دریافت نمی‌کنند و اکثر آن‌ها دارای تبعیض هستند. در این مقاله خواهیم خواند:
- تعریف معلولیت
- علل معلولیت
- حقوق کودک معلول
- تاخیر رشد یا ناتوانی؟
معلولیت چیست؟
کلمه “معلول” به معنای ناتوانی است. اما، یک کودک معلول قادر است خود را درگیر کارهای سازنده کند و مهم تر از همه آن ها قادر به پیشرفت هستند. در سطح جهانی، اقدامات زیادی برای پیشرفت در زمینه حقوق کودک معلول وجود دارد. اولین قدم باور آن ها به عنوان “کودکان دارای توانایی های متفاوت” است. معلولیت (handicap) به آسیب‌های ناشی از احتلال و ناتوانی گفته می شود که منجر به ایجاد محدودیت و جلوگیری از ایفای نقش طبیعی فرد در زندگی می گردد.
این نقش بر اساس جنسیت، سن، عوامل اجتماعی و فرهنگی به عهده فرد گذاشته شده است. یک فرد دارای معلولیت، ممکن است مانند اکثر افراد دیگر قادر به انجام برخی کارها نباشد. او بخشی از توانایی های فیزیکی، جسمی، اجتماعی، حرفه ای، ذهنی و روانی خود را از دست داده و یا اصلا بدست نیاورده است. بسیاری از افراد دارای معلولیت در سایر زمینه‌ها توانایی کامل دارند. از لحاظ آماری تقریبا از هر 50 کودک حداقل 1 نفر معلولیت دارد. انواع مختلفی از ناتوانی وجود دارد؛ از جمله ناتوانی‌هایی که کودکان با آن متولد می شوند، ناتوانی هایی که پس از تولد ایجاد می شوند و ناتوانی‌هایی که در اثر آسیب ایجاد می شوند.
کودکان دارای معلولیت ممکن است نیاز های خاصی داشته باشند و نیاز به مداخله زود هنگام و حمایت تا حد امکان داشته باشند. ناتوانی های رایج مانند اوتیسم، سندرم داون و ناتوانی های ذهنی و جسمی، چالش هایی را در زمینه تفکر، رفتار و رشد مهارت ایجاد می کنند. افراد دارای معلولیت، شامل افرادی هستند که دارای نقص های جسمی، روانی، ذهنی یا حسی طولانی مدت هستند که در تعامل با موانع مختلف ممکن است مانع مشارکت کامل و موثر آن ها در جامعه به طور برابر با دیگران شود.
کنوانسیون حقوق کودک (CRC) که در سال 1989 به تصویب رسید اولین معاهده بین المللی است که اشاره خاصی به معلولیت داشت. مقاله شماره 2 آن به عدم تبعیض کودکان دارای معلولیت اختصاص دارد. “دولت های عضو به رسمیت می شناسند که یک کودک ناتوان ذهنی یا جسمی باید از زندگی کامل و شایسته ای برخوردار باشد، در شرایطی که عزت را تضمین می کند، اعتماد به نفس را ارتقا می بخشد و مشارکت فعال کودک در اجتماع را تسهیل می کند.”
علل معلولیت کودکان
دلایل متعددی برای ناتوانی وجود دارد. متأسفانه این حقیقت وجود دارد که در صورت پیشگیری مناسب و دسترسی به درمان مربوطه، می توان از اکثر این موارد جلوگیری کرد. در عمل ناتوانی عمدتا به دلایل زیر ایجاد می‌شود:
1- مشکلات ژنتیکی
عواملی هستند که از راه انتقال ژن ها از والدین به فرزندان، ایجاد اختلال می کنند؛
سندروم داون: (تریزومی 21) یک بیماری ژنتیکی رایج که باعث ناتوانی ذهنی می شود.
سندرم X شکننده: یک بیماری ارثی که باعث ناتوانی ذهنی و مشکلات یادگیری و رفتاری می شود.
2- اختلال مادرزادی
اختلال مادرزادی وضعیتی است که از بدو تولد وجود دارد. این اختلالات پایه ی ژنتیک ندارند اما در طی دوران بارداری برای فرد پیش می‌آیند. اختلالات مادرزادی شایع عبارتند از:
ناتوانی ذهنی: جایی که یادگیری کودک نسبت به سایرین زمان بیشتری می برد و ممکن است در رشد خود تاخیر داشته باشد.
فلج مغزی: ناتوانی جسمی که کنترل حرکت بدن کودک را سخت می کند.
3- عارضه ای
این خود به دسته ی زیر تقسیم بندی می‌شود:
ناشی از بیماری:
برخی از ناتوانی ها پس از تولد ایجاد می‌شوند. تمام بیماری‌هایی که سیر مزمن و طولانی دارند که منجر به معلولیت می شوند. این ناتوانی شامل مشکلات شنوایی، بیماری‌های قلبی، اختلالات خونی، متابولیسم و هورمونی است. تشخیص این مشکلات بلافاصله پس از تولد می تواند از تبدیل شدن آن‌ها به ناتوانی های جسمی، ذهنی، بینایی یا شنوایی جدی تر جلوگیری کند.
ناشی از جراحت:
ناتوانی های جسمی، ذهنی و رفتاری ممکن است زمانی رخ دهد که یک ضربه یا آسیب (مانند سقوط از ارتفاع) بر مغز تأثیر بگذارد. سایر علل آسیب اکتسابی مغز شامل از دست دادن اکسیژن (به عنوان مثال، به دلیل آسم)، عفونت (مانند مننژیت) و سکته مغزی است. صدمات جسمی شدید، مانند آسیب نخاعی یا از دست دادن دست یا پا در تصادف، می‌تواند باعث ناتوانی جسمی شود.
حقوق کودک معلول:
معلولین مثل دیگر اشخاص جامعه دارای حس و هیجان هستند. این‌که جامعه معلولین را از سایر اشخاص در جامعه جدا بدانید، اخلاقی به نظر نمی‌رسد. کودکان معلول مانند همه کودکان دیگر هستند. با رعایت کنوانسیون حقوق کودک (CRC) آن‌ها از حقوق مشابه سایر کودکان مانند حق درمان مناسب، حق تحصیل، حق مشارکت در سایر فعالیت های آموزشی و اجتماعی برخوردارند.
همچنین بخوانید: 6راهکار مراقبت از کودک معلول
تاخیر رشد یا ناتوانی کودک؟
ناتوانی با تاخیر رشد متفاوت است. کودکی که دارای تاخیر رشدی است، نسبت به سایر کودکان کندتر مهارت‌های خود را رشد می‌دهد. این بدان معنا نیست که آن‌ها معلولیت دارند. همه کودکان با سرعت یکسانی رشد نمی‌کنند، بنابراین رشد برخی از کودکان به طور طبیعی نسبت به سایرین بیشتر طول می‌کشد. تأخیر رشد می‌تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد و می‌تواند در هر زمینه ای از رشد کودک شما رخ دهد. در مقابل، ناتوانی‌هایی مانند فلج مغزی، اوتیسم، برخی اختلالات گفتاری، ناتوانی شنوایی و ناتوانی ذهنی تا پایان عمر کودک شما باقی خواهند ماند.
کلام آخر: ناتوانی در دوران کودکی می‌تواند تأثیری مادام‌العمر بر سلامت جسمی، روانی، عاطفی و همچنین موقعیت اجتماعی افراد داشته باشد. کودکان دارای معلولیت ممکن است نیازهای ویژه ای داشته باشند، به ویژه در مورد بهداشت و آموزش، و ممکن است نیاز به حمایت برای روبه‌رویی با موانع اجتماعی و محیطی مهم داشته باشند تا بتوانند به طور کامل و عادی در زندگی روزمره شرکت کنند.
