یک کودک لجباز، پرخاشگر و نافرمان می‌تواند کابوس والدین باشد! وقتی کودکی رفتاری سرکشی نشان می‌دهد، معمولاً یک دلیل اساسی وجود دارد؛ شاید فرزند شما به دنبال توجه باشد، یا از مدرسه یا زندگی اجتماعی خود ناامید باشد. وقت گذاشتن برای درک این‌که چرا کودک شما رفتارهای ناخوشایند انجام م ی‌دهد اغلب بخش بزرگی از یافتن راه حل است. استراتژی‌های زیر به شما کمک می‌کنند تا زمان‌هایی که کودک شما نافرمانی می‌کند، آن موقعیت‌ها را با متانت و صبر مدیریت کنید و حتی رفتارهای سرکشی را در دوران کودکی کاهش دهید.
نافرمانی در کودک
اگر کودک شما مانند اکثر بچه‌ها است و دوره‌های گاه به گاه سرپیچی می‌کند، این رفتار بخشی از روند رشد و آزمایش دستورالعمل‌ها و انتظارات والدین است. در واقع کودک با انجام نافرمانی و سرکشی، می‌خواهد آستانه تحمل والدین را آزمایش کند. نافرمانی یکی از راه‌هایی است که کودک با استفاده از آن، خود را کشف می‌کنند، به بیان فردیت خود پرداخته و احساس خودمختاری را بروز می‌دهند. بنابراین مقداری از نافرمانی کودکان، در مسیر استقلال و کسب هویت، کاملا طبیعی است. نکته حائز اهمیت این است که والدین با آگاهی از نحوه رفتار با کودک نافرمان می‌توانند تاثیر زیادی در بهبود رفتار فرزند ایجاد کنند و یا برعکس با عدم آگاهی از نحوه رفتار با یک کودک نافرمان، گاهی موجب آسیب‌های جدی روحی در فرزندشان می‌شوند که گاه جبران آن بسیار سخت می‌باشد.
روش‌های برخورد باکودک نافرمان
روش‌های برخورد با کودک نافرمان نیز به ظاهر ساده است، اما نکته مهم در این روش‌ها نحوه به‌کارگیری آن‌ها می‌باشد، زیرا لازم است هنگامی که کودک‌تان حسابی شما را کلافه کرده است آرامش خود را حفظ کنید و روش‌های برخورد با کودک نافرمان را به یاد بیاورید.
1. انتظارات خود را روشن کنید
کودکان در هر سنی باید قوانین خانواده را برای کارهایی مانند کمک به کارهای خانه، انجام تکالیف، زمان خواب، منع رفت و آمد و رفتار قابل قبول با دیگران بدانند. زمان بحث در مورد این موضوعات زمانی است که همه چیز به خوبی پیش می‌رود، نه پس از وقوع یک حادثه. با فرزندان خود بنشینید و به آن‌ها بگویید که چه نوع رفتارهایی را تحمل نخواهید کرد. نمونه‌هایی از رفتارهای غیرقابل قبول مانند بی احترامی به دیگران، امتناع از انجام کارهای خانه یا تکالیف، بدرفتاری با وسایل، یا پرخاشگری فیزیکی مانند کتک زدن یا گاز گرفتن را فهرست کنید.
هدف جلوگیری از نقض قوانین توسط فرزندتان نیست، بلکه این است که به او بیاموزید که وقتی قوانین شکسته می‌شوند، عواقبی نیز به دنبال دارد. اگر فرزندتان انتظارات شما را نداند، نمی‌توانید انتظار داشته باشید که آن‌ها را پیروی کند. هدف جلوگیری از نقض قوانین توسط فرزندتان نیست، بلکه این است که به او بیاموزید – ترجیحاً از سنین پایین – که وقتی قوانین شکسته می‌شوند، عواقبی نیز به دنبال دارد.
2. به کودکان برچسب نزنید
فرض کنید به کودک خود برچسب متکبر می‌زنید؛ این موضوع به مرور زمان باعث می‌شود که او این صفت را به عنوان یکی از ویژگی‌های ثابت خود در نظر بگیرد. اگر به او برچسب “بهترین” بزنید، ممکن است به این نتیجه برسد که هرگز اشتباه نمی‌کند!
3. عمل کن، واکنش نشان نده
وقتی شاهد رفتارهای سرکش از سوی فرزندتان هستید، عصبانی و خشمگین نشوید. در عوض، یک قدم به عقب بردارید و با آرامش به فرزندتان بگویید که این رفتار را تایید نمی‌کنید و او باید دست از کار بکشد. به او بگویید که بعداً در مورد عواقب آن صحبت خواهید کرد که هر دو با آرامش صحبت کنید. این به کودک شما فرصت می‌دهد تا در مورد اعمال خود و عواقب احتمالی آن فکر کند. نه تنها از زمان برای آرام کردن خود استفاده می‌کنید، بلکه به او نیز می‌آموزید که همین کار را انجام دهد.
4. اجرای عواقب
پیامدهای مؤثر را می‌توان تا حد زیادی به دو دسته تقسیم کرد: حذف و تحمیل.
حذف چیزی است که از کودک دور می‌شود، مانند توجه شما، یک محیط هیجان‌انگیز یا یک فعالیت دلپذیر. شناخته شده‌ترین و پرکاربردترین حذف، تایم اوت (محرومیت زمانمند) است. سایر اقدامات موثر عبارتند از: محروم کردن فرزندتان از فعالیت‌های اجتماعی، دور کردن وسایل الکترونیکی برای مدت معین، یا ترک فوری پارک، خانه دوست یا مهمانی خانوادگی در صورت بروز یک رفتار ناپسند. بیشتر بخوانید: تربیت فرزندان به روش محرومیت زمانمند چگونه است؟
تحمیل‌ها، پیامدهایی هستند که موقعیت جدیدی را به کودک تحمیل می‌کنند. پرداخت جریمه( پول تو جیبی کودک) در یک قلک خانوادگی، انجام کارهای اضافی، انجام کارهای روزمره با مادر به دلیل این‌که او از امتیاز تنها ماندن در خانه با دعوت از دوستان بدون اجازه سوء استفاده کرده است! این‌ها تحمیل هستند. بدون شک، عواقب به زمان و انرژی برای اجرا نیاز دارند. اما اگر عواقب رفتار بد را دنبال نکنید، این پیام را می‌فرستید که «اگر مرا خسته کنی، سرانجام به هدفت خواهی رسید».
5. قدرت خود را حفظ کنید
هنگامی که با فرزند خود وارد بحث می‌شوید، این تصور را در کودک تقویت می‌کنید که او قدرت به چالش کشیدن شما را دارد، که می‌تواند منجر به رفتارهای سرکش‌تر شود. دفعه بعد که فرزندتان سعی کرد شما را به جنگ قدرت بر سر چیزی بکشاند، فقط بگویید: «ما در این مورد بحث کردیم و به شما گفتم که قرار است چه اتفاقی بیفتد. ما دیگر در مورد آن صحبت نمی‌کنیم!» و اتاق را ترک کنید. وقتی ترک می‌کنید، تمام قدرت را با خود می‌برید. بدانید که هر چه بیشتر فرزندتان را درگیر مشاجره کنید، کنترل بیشتری را از دست می‌دهید.
6. بدون فرصت دوم یا چانه زنی
اگر نمی‌خواهید عادت‌های بد را تقویت کنید، داشتن ثبات اصل است. وقتی فرزندتان به اندازه کافی بزرگ شد که بفهمد رفتارها عواقبی دارد، به او فرصت تکرار ندهید. این فقط به او می‌آموزد که شما قوانین خود را جدی نمی‌گیرید. در ازای رفتار بهتر، چانه زنی نکنید یا تشویق یا امتیازاتی ارائه نکنید. شما فقط به فرزندتان این امکان را می‌دهید که قبل از این‌که معامله دیگری انجام دهید آزمایش کند که چقدر می‌تواند شما را کنترل کند.
7. رفتارهای مثبت را تقویت کنید
اطمینان حاصل کنید که بر روی نگرش‌ها و اقدامات مثبت فرزندان خود کار می‌کنید. فرزندانتان را به خاطر رفتارهای مثبتشان تحسین کنید، مانند پاداش دادن به آن‌ها وقتی همکاری نشان می‌دهند. تقویت مثبت می‌تواند کمک زیادی به تربیت یک کودک مسئولیت‌پذیر کند. او از پاداش دادن به رفتار خوب با گرفتن فرزندتان در حال انجام کارهای خوب حمایت کرد. او گفت که با تغییر ساده برای پاداش دادن به رفتار خوب به جای واکنش به بد، والدین شاهد کاهش قابل توجهی در رفتار چالش برانگیز خواهند بود. بیشتر بخوانید: بهترین و موثرترین روش‌های تشویق کودکان
8. زمان‌های منظمی را برای صحبت با فرزندتان تعیین کنید
در یک لحظه مناسب، زمانی که همه چیز به خوبی پیش می‌رود و پیش‌بینی نمی‌کنید که فوراً جنگ قدرتی به وجود بیاید، با فرزندتان صحبت کنید. به او بفهمانید که قصد شما این است که او را ایمن نگه دارید و به او کمک کنید تا به بزرگسالی مسئولیت‌پذیر، سازنده و متکی به خود تبدیل شود که تا حد امکان در زندگی شاد و خوشحال باشد. به او یادآوری کنید که خانواده شما قوانین و ارزش‌هایی دارند که برای آینده او وجود دارد، نه این‌که باعث ناراحتی او در زمان رشد شود.
9. دلیل نافرمانی کودک را بپرسید
قبل از این‌که بحث کنید، به حرف‌های کودک گوش دهید با او صحبت کنید و به دنبال دلیل بی‌قراری‌اش بگردید، مثلا از او بخواهید برایتان توضیح دهد چه چیزی موجب عصبانیتش شده است.
10. برای کودک ارزش قائل شوید
به کودک دستور ندهید و سعی کنید ارتباطی دوستانه با او برقرار کنید .به جای دستور دادن چند انتخاب برای کودک قرار دهید و به او حق انتخاب دهید. به کمک کودک برخی کارها را انجام دهید تا حس مهم بودن به او دست بدهد.
اختلال نافرمانی مقابله جویانه چیست؟
ابتدا مطمئن شوید که رفتار فرزندتان یک الگوی مداوم نیست. اختلال نافرمانی مقابله‌ای، نوعی اختلال رفتاری است که 1 تا 16 درصد از کودکان و والدینشان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. کودکانی که دچار اختلال نافرمانی مقابله‌ای هستند، مجموعه‌ای از رفتارهای همراه با خشونت، نافرمانی، لجبازی، خشم در مقابل کسانی که در موضع قدرت قرار دارند را نشان می‌دهند. ODD یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامت روان است که در کودکان و نوجوانان یافت می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD اغلب شورش می‌کنند، لجباز هستند، با بزرگسالان بحث می‌کنند و از اطاعت خودداری می‌کنند. آن‌ها طغیان های عصبانی دارند و به سختی می‌توانند خلق و خوی خود را کنترل کنند. در تشخیص این اختلال ارتباطات کودک با همسالانش مورد بررسی قرار می‌گیرد. کودک مبتلا نسبت به همسالان خشم بیش از حد دارد و معمولا کتک‌کاری می‌کند. کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی اغلب موارد دیگری همچون اختلال یادگیری، اختلال کمبود توجه، اضطرابی یا خلقی را تجربه می‌کنند. این اختلال نیز مانند سایر اختلالات روانی قابل پیگیری و درمان است. والدین و مراقب و یا پرستار کودک باید به دوره‌های درمانی کودک توجه کنند. درمان به موقع، از عواقبی که در آینده می‌تواند بر کودک تاثیر گذار باشد جلوگیری می‌کند. روش‌های درمانی به علائم و نشانه‌های اختلال در کودک، سن و وضعیت سلامتی او و شدت این اختلال بستگی دارد.
کلام آخر: ناآگاهی والدین در مورد نحوه رفتار درست با کودک نافرمان، سبب به وجود آمدن مشکلات جدی‌تری در کودک می‌شود. زیرا عدم آگاهی ممکن است سبب تنبیه‌های سخت و یا بحث‌های طولانی شود. اگر والدین، آگاهی کافی در برخورد با این کودکان را ندارند بهتر است از یک مشاوره کودک کمک بگیرند .
