کودک نیز همانند افراد بزرگسال، در رویارویی با پدیده مرگ و از دست دادن عزیزان خود دچار غم می‌شود. واکنش کودک به غم و اندوه و سوگواری میتواند به چیزهای زیادی از جمله مرحله رشد آن‌ها بستگی داشته باشد. بهترین راه برای این‌که کودک با موضوع مرگ و فقدان کنار بیاید توضیح دادن و ارائه اطلاعات صحیح متناسب با سن اوست. در ادامه، با نکاتی آشنا می‌شوید که صحبت درباره مرگ با کودکان را برایتان آسان می‌کند.
باید‌ها و نباید‌های صحبت درباره مرگ با کودکان
کودکان و نوجوانان داغدار به توجه، اطمینان و حمایت مداوم نیاز دارند. این‌که چگونه هر کودک یا جوانی در هنگام مرگ کسی که دوستش دارد غمگین شود، به چیزهای زیادی بستگی دارد:
- سن
- جنسیت
- مرحله رشد
- شخصیت
- روش‌هایی که معمولاً به استرس و احساسات واکنش نشان می‌دهند.
- رابطه با فرد فوت شده
- تجارب قبلی از دست دادن یا مرگ
- شرایط خانوادگی
- چگونه اطرافیان‌شان غمگین هستند
- میزان حمایت اطرافیان از آن‌ها
مهم‌ترین روش‌های ایجاد ارتباط با کودکی که یکی از والدین خود را ازدست داده است:
- ارائه اطلاعات کافی در مورد مرگ
- مورد توجه قرار دادن ترس‌ها و نگرانی‌های کودک
- دادن اطمینان خاطر به کودک که او تقصیری در مرگ فرد نداشته است.
- گوش دادن دقیق به صحبت‌های کودک
- تصدیق و پذیرش احساسات و اندوه کودک
- کمک به بازیابی احساس امنیت
- استفاده از مشورت افراد حرفه‌ای مانند روان‌پزشک یا روان‌درمانگر
- کمک به بیان احساسات ناخوشایند
- مشارکت کودک در برگزاری مراسم و سالگردها
- ایجاد فرصت‌هایی برای یادآوری فردی که درگذشته است.
واکنش کودکان به غم و اندوه
مانند بزرگسالان، کودکان نیز می‌توانند عمیقاً تحت تأثیر تجارب از دست دادن و غم و اندوه قرار گیرند. در حالی که هر کس روش‌های متفاوتی برای سوگواری دارد، واکنش‌های رایج سوگ در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
ضربه و ناباوری
کودک معمولاً به‌صورت تکذیب کردن خبر، سعی در انکار واقع دارند. گاهی والدین در این مرحله از گریه نکردن کودکان خود نگران می‌شوند. اما این خود، نوعی واکنش سوگ است که در بزرگسالان هم دیده می‌شود.
اضطراب
با مرگ یکی از والدین ممکن است احساس ایمنی کودک در هم بریزد و سؤال کند: اگه بابا مرده، پس مامان هم ممکن است بمیرد. ترس و اضطراب میتواند به‌صورت واکنش‌های چسبندگی به والدین، خود را نشان دهد. به‌طوری‌که هنگام جدا شدن از والدین واکنش‌های شدید نشان می‌دهند. اگر کودک یکی از نزدیکان را از دست بدهد و والد دیگر دچار علائم مشابهی شود، اضطراب کودک ممکن است تشدید شک روحی در کارکردهای روزانه مثل مدرسه رفتن ایجاد اشکال کند.
خاطرات روشن
در وضعیت‌های بحرانی معمولاً ثبت خاطرات با شدت بیشتری صورت می‌گیرد که از آن به ابر حافظه یا Super Memory نام می‌برند، این امر باعث می‌شود خاطرات یا تصاویر روشن در ذهن کودکان تکرار شود. اگر کودکان شاهد مرگی بوده‌اند یا جسد متوفی را از نزدیک دیده باشند، این تصاویر ممکن است در ذهن آن‌ها نقش ببندند. بعداً این تصاویر به شکل خاطرات ناخوشایند باز می‌گردد.
مشکلات خواب و کم اشتهایی
بروز مشکلات خواب و اختلال تغذیه در این کودکان شایع است، مانند افراط در غذا خوردن یا کم‌اشتهایی. نگرانی و ترس کودکان اغلب هنگام خواب آشکار می‌شود و ممکن است به‌طور چشمگیری ادامه یابد. آن‌ها ممکن است از تنها خوابیدن بترسند و یا بخواهند با والدینشان بخوابند. اگر کلمه‌ی خواب برای توصیف مرگ به‌کار برده شود، کودکان ممکن است از خوابیدن بهراسند و یا وقتی والدین می‌خوابند، دچار اضطراب شوند. تجربیات نشان داده است کودکانی که زمان کافی برای پردازش یک واقعه نداشته‌اند (صحبت کردن، تفکر و یا بازی کردن) بیشتر از کسانی که برای مواجهه با واقعه، فرصت تفکر داشته‌اند، از رؤیاها و وحشت شبانه رنج می‌برند.
غمگینی و دلتنگی
معمولاً در کودکان مدت غمگینی کوتاه است و ممکن است به شکل‌های متفاوت ظاهر شود. ممکن است گوشه‌گیر، ساکت یا منزوی شوند. غمگینی کودک هنگام دیدن خوشبختی دیگران شدیدتر می‌شود. دلتنگی برای متوفی ممکن است به اشکال مختلفی ظاهر شود. مثلاً جستجوی فرد مرده یا اشتغال ذهنی و یا همانندسازی با فرد ازدست‌رفته، گاهی ممکن است احساس حضور متوفی را بکند.
احساس گناه
کودکان خود سرزنشگری دارند و تصور می‌کنند که فوت فرد به علت اشتباهی است که آنان مرتکب شده‌اند و از این بابت احساس گناه و عذاب وجدان دارند. باید به کودکان این اطمینان داده شود که مرگ، تنبیهی در مقابل رفتار غلط آن‌ها نیست و رنج و مرگ را نباید با مجازات یا گناه و تنبیه آنان مرتبط دانست.
پرخاشگری
مشاهده رفتار پرخاشگرانه و عصبانیت زیاد در مواقعی که این مقدار خشم غیرطبیعی به نظر می‌رسد.
مشکلات تحصیلی
کودک با مشکلات تحصیلی جدی، ناتوانی در تمرکز یا مشکلات رفتاری دست به گریبان است.
احساس گناه
کودک ممکن است به‌صورت مداوم خود را سرزنش کند و احساس گناه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: افسردگی در کودکان و نوجوانان چه نشانه‌ها و علائمی دارد؟
چند راه برای کمک به کودکان در هر سنی که با غم و اندوه دست و پنجه نرم می‌کنند:
اختصاص زمانی برای گوش دادن به صحبت‌های کودک
کودک سوگوار پس از تجربه مرگ یکی از والدین احساسات مختلفی را تجربه می‌کند که در بیشتر مواقع طبیعی است. در این شرایط کودک سالم تمایل زیادی دارد تا درباره این موضوع با دیگران صحبت کند. ممکن است کودک بخواهد به اطرافیان توضیح دهد که چه اتفاقی افتاده است و چه احساساتی را تجربه می‌کند. صحبت کردن در مورد این موضوع ناراحت‌کننده برای کودک یک تجربه شفابخش است. مهارت کلامی و بیان احساسات معمولاً در کودکان زیر حدود 8 سال رشد چندانی نکرده است و بنابراین کودک ممکن است نتواند از طریق صحبت کردن احساسات خود را با دیگران در میان بگذارد. در این شرایط استفاده از بازی درمانی شرایطی را به وجود می‌آورد که کودک بتواند در مورد احساساتی که تجربه می‌کند با سایرین ارتباط برقرار کند. فواید بازی درمانی برای کودکان در کودکان را دست کم نگیرید.
اختصاص زمانی برای مهرورزی به کودک
لازم است اعضای خانواده زمانی را برای در آغوش گرفتن و نوازش کودک اختصاص دهند. غم و اندوه از دست دادن یکی از والدین قطعاً تلخ‌ترین تجربه برای کودکان است. لازم است کودک در این شرایط احساس کند که همچنان مورد محبت، مراقبت و حمایت سایرین است. گاهی بهتر است در اولین روزهای سوگواری از سایر اعضای خانواده و دوستان خواسته شود تا مسئولیت مراقبت از کودک را به عهده بگیرند.
بازگشت به روال معمول
کودکان اغلب پس از از دست دادن یکی از عزیزانشان، برای تمرکز بر روی تکالیف مدرسه مشکل دارند. اما بازگشت به مدرسه و یک برنامه منظم برای سلامتی فرزندان شما مهم است و میتواند به آن‌ها کمک کند تا در روند سوگواری خود پیش بروند، تا زمانی که حمایت و تسهیلات کافی دریافت کنند. با معلمان فرزندان خود و سایر افراد کلیدی در مدرسه در مورد این‌که چگونه حمایت های اضافی مانند تدریس خصوصی و تغییرات موقت در حجم کار کلاس آن‌ها میتواند کمک کند صحبت کنید.
با پزشک اطفال خود صحبت کنید
پس از مرگ، کودکان اغلب نگران سلامتی خود و دیگرانی هستند که دوستشان دارند. استرس ناشی از از دست دادن همچنین میتواند علائمی مانند سردرد و مشکلات معده را ایجاد کند. پزشک فرزندان شما میتواند به شناسایی بیماری‌های مرتبط با بیماری جسمی، ناراحتی عاطفی یا ترکیبی از این دو کمک کند. آن‌ها همچنین می‌توانند به منابع اجتماعی مانند گروه‌ها و اردوهای حمایتی سوگ اشاره کنند.
محرک‌های اندوه را پیش بینی کنید
غم و اندوه میتواند با رویدادهای مهمی مانند تعطیلات و تجربیات روزمره مانند شنیدن آهنگ مورد علاقه عزیزشان تشدید شود. به فرزندان خود کمک کنید تا بفهمند این تجربیات طبیعی هستند. توضیح دهید که در حالی که سوگواری میتواند یک عمر طول بکشد، آن‌ها همچنان مهارت‌های جدیدی را برای مقابله با درد از دست دادن خود توسعه می‌دهند.
یافتن پشتیبانی
بسیاری از والدین برای یافتن کلمات مناسب برای کمک به فرزندانشان تلاش می‌کنند تا غم و اندوه خود را پردازش کنند. آن‌ها نیز ممکن است در حال پردازش احساسات خود باشند. اما بدانید که تنها نیستید. اگر فکر می‌کنید فرزندتان در روند سوگواری در حرکت به جلو با مشکل مواجه است، یا اگر فقط سؤال دارید، روانشناس و مشاورانی وجود دارد که می‌توانند کمک کند.
بیشتر بخوانید: چه زمانی به روانشناس کودک و نوجوان مراجعه کنیم؟
کلام آخر: با رعایت نکات مهم و کاربردی در رفتار با کودکانی که تازه عزیزان خود از جمله پدر و مادر را از دست داده‌اند، می‌توانیم از شدت فشار روحی وارده به کودک کاهش دهیم و اثرات منفی این اتفاق را کاهش دهیم.
