وسواس فکری از جمله اختلالات اضطرابی می‌باشد که هم کودکان و هم بزرگسالان را درگیر می‌کند، اما این اختلال اغلب از کودکی شروع می‌شود. وسواس یا (OCD) اختلالی است که باعث می‌شود کودکان افکار، احساسات و ترس‌های ناخواسته داشته باشند.
این نوع اختلال، به شکل قابل توجهی کارکرد و عملکرد روزانه کودک را تحت شعاع قرار داده، در روند رشد او تاثیرات نامطلوبی از خود برجای گذاشته و مشکلات زیادی را ایجاد می‌سازد. وسواس در حالی که اغلب به عنوان یک وضعیت مرتبط با نظافت در نظر گرفته می‌شود، اما در واقعیت بسیار گسترده‌تر از آن است.
شایع‌ترین وسواس‌ها در کودکان ترس از میکروب، بیماری و ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران می‌باشد. وسواس کودک هنگامی که به درستی درمان شود، قابل کنترل است و اگر نادیده گرفته شود می‌تواند منجر به مشکلات جدی در کیفیت زندگی کودک و سایر اعضای خانواده شود. در ادامه علت وسواس در کودکان و راه‌های درمان آن را بخوانید.
علت وسواس در کودکان چیست؟
اگرچه علل دقیق OCD در کودکان ناشناخته است، محققان معتقدند عوامل متعددی در این امر نقش دارند، از جمله:
- ساختار مغز: مطالعات تصویربرداری ارتباط بین OCD و ناهنجاری‌های قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری مغز را یافته‌اند.
- تروما در اوایل زندگی: برخی از مطالعات ارتباطی را بین ترومای اوایل زندگی -مانند تجاوز جنسی- و علائم OCD در دختران نابالغ پیدا کرده‌اند.
- ژنتیک:OCD موروثی است. این بدان معناست که اگر فردی در خانواده شما دارای این بیماری باشد، احتمال این‌که کودک نیز آن را داشته باشد بیشتر است. الگوی خانوادگی OCD یک مولفه‌ی ژنتیکی را نشان می‌دهد، اگرچه در حال حاضر هیچ ژن خاصی وجود ندارد که مشخص شود مربوط به OCD است.
- استرس: استرس ناشی از مشکلات روابط، مشکلات در مدرسه و بیماری می‌تواند محرک‌های قوی برای علائم OCD در کودکان باشد.
چگونه وسواس در کودکان را تشخیص دهیم؟
اختلال وسواس فکری و عملی که در گذشته با نام وسواس جبری نیز از آن یاد می‌شد از دو بخش وسواس و اجبار تشکیل شده است. وسواس(Obsessions) به مجموعه‌ای از افکار، تصاویر و یا ایده‌ها گفته می‌شود که بدون کنترل وارد ذهن شده و با ناراحتی و نگرانی شدید همراه است.
این افکار می‌توانند آن‌ها را مضطرب کنند و با وجود تمام تلاش‌هایشان، به نظر نمی‌رسد که در فکر نکردن به آن‌ها، موفق باشند. منظور از اجبار(Compulsions) رفتارهایی است که فرد احساس می‌کند باید مکررا آن را انجام دهد تا از یک اتفاق ناگوار جلوگیری کند. در حقیقت می‌توان گفت که اجبارهای عملی به دنبال افکار وسواسی می‌آیند و هدف از تکرار آن‌ها کاهش اضطراب فرد است.
وسواس‌های رایج در کودکان
وسواس‌های رایج در کودکان مبتلا به OCD عبارت‌اند از:
- افکار یا تصاویر مزاحم و ناخواسته از چیزهای خشن یا آزاردهنده مانند آسیب رساندن به دیگران
- نگرانی شدید در مورد احتمال وقوع اتفاقات بد، انجام کار اشتباه یا دروغ گفتن
- اصرار فکری شدید برای آن که ”همه چیز باید درست باشد“
- وسواس در نظم، تقارن و دقت انجام اعمال
- نگرانی در مورد مریض شدن خود یا والدین
- ترس افراطی از مرگ والدین یا خواهر و برادر
همان‌طور که پیشتر گفتیم اجبارها اغلب، نه همیشه، به دنبال وسواس‌های فکری ایجاد می‌شوند.
برای مثال اگر کودک شما از میکروب می‌ترسد، ممکن است دچار اجبار مداوم شستشوی دست شود. به همین دلیل است که درمانگران برای درمان موثر وسواس کودکان معمولا به دنبال یافتن ریشه فکری اعمال اجباری هستند. برخی از این اجبارهای رایج در کودکان عبارتند از:
- شمردن چیزهای تکراری برای بارها و بارها
- تکرار آداب و رسوم مفصل و دقیق به طور مداوم و اجباری (مانند آداب خاص برای حمام رفتن یا غذا خوردن و…)
- تکرار بیش از حد صداها، کلمات یا اعداد برای خود
- مرتب کردن و چیدن اشیاء به روش خاص و تاکید بر تقارن
- بررسی مکرر (مانند بررسی مجدد قفل بودن در، خاموش بودن اجاق گاز یا انجام درست تکالیف)
- کسب اطمینان از دوستان و خانواده برای درست بودن یک عمل به طور مکرر
بیشتر بخوانید: شایع‌ترین وسواس های فکری و رفتاری در کودکان زیر 9 سال
روش درمان اختلال وسواس فکری در کودکان چیست؟
وقتی صحبت از درمان کودک مبتلا به OCD می‌شود، مهم است که به طور جامع به این موضوع توجه کنیم. وقتی همه جنبه‌های OCD به طور مناسب مورد بررسی قرار گیرد، کودکان بهترین شانس را برای بهبودی معنی‌دار خواهند داشت. روش درمان این اختلال به علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. علاوه بر این شدت بیماری نیز اهمیت زیادی در انتخاب روش درمان دارد.
درمان اختلال وسواس فکری اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- درمان با کمک روش‌های شناختی و رفتاری: رفتار درمانی شناختی به کودک کمک می‌کند تا ترس‌های خود را شناسایی و درک کند. این راهکار، برای از بین بردن یا کاهش ترس، روش‌های جدیدی به کودک می‌آموزد. روش‌های رفتاری به کودک و خانواده‌اش کمک می‌کند تا برای محدود کردن یا تغییر رفتارها، پیمان‌ها یا قوانینی تنظیم کنند. برای مثال دفعاتی که کودک مجاز به شستن دست‌های خود است را مشخص می‌کند و به این ترتیب کودک نمی‌تواند بیشتر از تعداد مشخص شده، دست‌هایش را بشوید.
- خانواده درمانی: این روش نوع خاصی از روان درمانی است که بر تغییر در خانوده، متمرکز می‌باشد. والدین در تمام فرآیندهای درمانی نقش حیاتی دارند. مسئولان مدرسه کودک نیز باید در این امر دخیل باشد.
- استفاده از داروهای مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI): این داروها به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند و برای کودکانی که به دارو نیاز دارند، استفاده می‌شود.
- آنتی بیوتیک‌ها: اگر دلیل وسواس کودک، ابتلا به عفونت استرپتوکوکی باشد، با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها درمان خواهد شد.
نوجوانان مبتلا به اختلال وسواس فکری، ممکن است یک یا چند نوع اختلال خوردن نیز داشته باشند که آن هم نیاز به درمان دارد.
اشتباهات معمول در شیوه‌ی درمان وسواس کودک
درمان وسواس کودکان اگر در زمان مناسب و به شیوه درست انجام نشود می‌تواند زمینه ساز اختلالات روحی و روانی دیگری باشد که تمام زندگی کودک را تحت تاثیر مخرب خود قرار می‌دهد. اختلالاتی مانند:
- اختلالات اضطرابی
- اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی
- اختلالات طیف اوتیسم
- اختلالات تیک/ سندروم توره
- تاکید بر این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که برخی از والدین ممکن است بر این باور باشند که این افکار وسواسی و اعمال اجباری کودکان با هر شدتی طبیعی بوده و پس از یک بازه زمانی بدون نیاز به درمان از بین می‌روند.
- نکته بسیار مهم این است که والدین به دنبال درمان کودکان خود از طریق اقوام، دوستان، معلم و… نباشند یا خود شخصا با به کارگیری رفتارهای تنبیه‌ای و غیراصولی برای درمان وسواس کودکان اقدام نکنند، چرا که هر گونه روش غیرتخصصی می‌تواند بیماری کودک را شدت بخشیده یا موجب تشدید آن با یک اختلال روانی دیگر شود.
- به یاد داشته باشید که برای درمان وسواس کودکان عزیزتان اجبارها باید متوقف شده و فکر پشت آن‌ها اصلاح شود، در غیر این صورت بیماری تداوم یافته و به شکلی جدی‌تر تمام ابعاد زندگی فرزندتان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: مقابله با استرس کودکان
کلام آخر: در این مطلب درباره علت وسواس در کودکان و روش‌های درمانی آن صحبت کردیم. همواره این نکته را به یاد داشته باشید که وسواس بیماری قابل درمانی است و روش‌های بسیار موثری برای کنترل وسواس‌ها و اجبارها وجود دارد و درمان می‌تواند منجر به بهبود کیفیت زندگی شود.
