هیچ کودکی متعصب به دنیا نمی‌آید. نفرت آموختنی است و شکی نیست که می‌توان آن را آموخت. کارشناسان برجسته در زمینه رشد کودک استدلال می‌کنند که مشکل از دوران پیش دبستانی شروع می‌شود، جایی که کودکان قبلاً کلیشه‌ها یا نگرش‌های منفی نسبت به “دیگران” را آموخته‌اند: فرآیند مقابله با این منفی‌ها با موارد مثبت از سنین پایین شروع می‌شود.
لوئیز درمن اسپارکس، مربی و متخصص رشد کودک، به سه موضوع مهم اشاره می‌کند که هنگام صحبت با کودکان در مورد تعصب و تبعیض باید در نظر داشت، که در این مقاله به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
کودکان کور نیستند
این یک افسانه است که کودکان خردسال متوجه تفاوت‌های افراد، به ویژه رنگ پوست نمی‌شوند. بچه‌ها در واقع به شدت از سایه‌ها و درجه‌بندی‌های ما آگاه هستند و نیاز به توضیح ساده و واقعی از این تفاوت‌ها دارند. در سنین پایین ممکن است توضیح بخواهند. برای والدین مهم است که برای پاسخگویی به آن‌ها آماده باشند.
صحبت در مورد تفاوت‌ها باعث افزایش تعصب کودکان نمی‌شود
آگاهی از تفاوت‌ها با اجتناب، تمسخر یا ترس از تفاوت‌های خاص یکسان نیست. علاوه بر این، آگاهی منجر به نگرش منفی نمی‌شود. کودکان تعصبات را از بزرگسالان مهم زندگی خود، از رسانه‌ها، کتاب‌ها و همسالان خود می‌آموزند.
والدین و اعضای بزرگسال خانواده باید با فرزندان خود صحبت کنند تا به آن‌ها اطلاعات دقیق بدهند و هنگامی که رفتارهای آن‌ها نشان دهنده ارزش تفاوت‌ها در مقابل تعصب است، آن‌ها را تقویت کنند. با کمال تعجب، بسیاری از بزرگسالان در باز کردن و توضیح موضوع مشکل دارند. برای این بزرگسالان، ایده خوبی است که قبل از شروع بحث با کودکان، بحث را با بزرگسالان تمرین کنند.
مهم تر از همه، والدین و اعضای بزرگسال خانواده باید اطمینان حاصل کنند که سخنان خردمندانه آن‌ها با اعمال آن‌ها هماهنگ است. ارسال پیام متناقض فقط باعث تقویت پیش‌داوری‌ها و کلیشه‌ها می‌شود.
صحبت از شباهت بین مردم کافی نیست
ما می‌خواهیم فرزندانمان چیزهایی را که ما را به عنوان انسان پیوند می‌دهد درک کنند، به همان اندازه مهم است که آن‌ها درک کنند که ویژگی‌ها، زبان و آداب و رسوم مشترک به روش‌های مختلفی بیان می‌شوند. وقتی به طور مداوم به فرزندان خود می‌گوییم: “ببینید، آن‌ها هم مثل ما این کار را می‌کنند.” ممکن است بگوییم شباهت‌ها تنها چیزهایی هستند که «آن افراد» را قابل قبول می‌کنند.
صحبت با کودکان درباره تنوع انسان ها: سال‌های پیش دبستانی
سن کودک یکی از مهم‌ترین عوامل در بررسی چگونگی شروع بحث در مورد هر موضوعی است که با تعصب، تبعیض یا به عبارت ساده‌تر، چیزهایی که افراد را متفاوت می‌کند، سروکار دارد. مهم ترین چیزی که باید در نظر داشت این است که برای صحبت با کودکان در مورد احترام به تنوع هرگز زود یا دیر نیست.
در طول سال‌های پیش دبستانی، کودکان متوجه جنبه‌های فیزیکی هویت می‌شوند. در حدود 2 سالگی، کودکان به طور فزاینده ای از جنسیت آگاه می‌شوند. به دنبال آن کنجکاوی در مورد رنگ پوست، رنگ و بافت مو، شکل و رنگ چشم و سایر ویژگی‌های فیزیکی به دنبال دارد.
آگاهی از ناتوانی‌ها دیرتر به وجود می‌آید. با این حال، برخی از کودکان نوپا متوجه ناتوانی‌های آشکارتر می‌شوند، مانند شخصی که از ویلچر استفاده می‌کند. معمولاً بین 2 تا 3 سالگی، کودکان متوجه جنبه‌های فرهنگی تأثیر جنسیت می‌شوند. به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است به این واقعیت توجه کنند که دختران تمایل دارند با عروسک‌ها بازی کنند در حالی که پسرها با کامیون بازی می‌کنند.
هنگامی که آن‌ها متوجه تفاوت‌ها می شوند، کودکان 2 ساله ممکن است نشانه‌هایی از “پیش داوری” را نشان دهند، ممکن است ترس یا ناراحتی رفتار کنند. آن‌ها لزوماً واژگان لازم برای بیان نگرانی‌های خود را ندارند، ممکن است از کودکی که تصور می‌کنند متفاوت است اجتناب کنند یا نادیده بگیرند.
در سال 2012، محققان دریافتند که کودکان در سن سه سالگی، تعصب ضمنی نژادی خود را نشان می‌دهند. در این آزمایش، به کودکان چهره‌هایی مبهم نژادی نشان داده شد که حالت «شاد» یا «خشمگین» داشتند و از آن‌ها خواسته شد که صورت‌ها را به‌عنوان «سفید» یا «سیاه» دسته‌بندی کنند. کودکان سفیدپوست (مثلاً گروه دارای مزیت اجتماعی در این مورد) احتمال بیشتری داشت که چهره‌های «شاد» را به عنوان «سفید» و چهره‌های «خشمگین» را به عنوان «سیاه» دسته‌بندی کنند.
مهم این است که این نتایج و نتایج آزمایش‌های دیگر که سوگیری ضمنی را در کودکان خردسال نشان می‌دهند، به‌طور چشمگیری مشابه نتایج بزرگسالان در همان آزمایش‌ها بود. علاوه بر این، زمانی که کودکان سیاهپوست (گروه آسیب‌دیده اجتماعی) مورد آزمایش قرار گرفتند، سوگیری در هر دو جهت نشان ندادند.
اگر کودکان خردسال از گروه‌های نژادی آگاه و مغرضانه باشند، واضح است که پیش فرض مبنی بر اینکه کودکان خردسال بی‌طرف بوده یا عاری از تعصب بوده‌اند، ناقص است. کودکان چهار ساله شروع به گسترش مشاهدات تفاوت‌ها می‌کنند و به دنبال توضیح برای آن تفاوت‌ها هستند.
آن‌ها نسبت به ظاهر خود و دیگران آگاهی بیشتری نشان می‌دهند. آن‌ها در مورد اینکه رنگ پوست، مو و چشم خود را از کجا گرفته‌اند، سؤال می‌کنند. برای آن‌ها غیر‌عادی نیست که سوالاتی از این قبیل بپرسند: “آیا من همیشه این رنگ خواهم بود یا با بزرگ شدن رنگم تغییر می‌کند؟ چرا بهترین دوست من پوستی همرنگ من ندارد؟ چرا بابا موهای قهوه ای دارد و من موهای مشکی دارم؟” کودکان پنج ساله شروع به ساختن هویت قومی گروهی و همچنین هویت فردی می‌کنند.
آن‌ها می‌توانند به طور کامل طیفی از تفاوت‌ها را در درون و بین گروه‌های نژادی و قومی و همچنین دامنه شباهت‌های بین گروه‌ها را بررسی کنند. آن‌ها اکنون می‌توانند توضیحات علمی را برای تفاوت در رنگ پوست، بافت مو و شکل چشم درک کنند.
بیشتر بخوانید: بایدها و نبایدهای تنظیم هیجانات خلقی کودک
بچه‌ها تعصبات را از کجا می‌آموزند
اگرچه واضح است که والدین به تنهایی مسئول تعصب فرزندان خود نیستند، تحقیقات نشان می‌دهد که آن‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در واقع، تأثیر آن‌ها ممکن است فراتر از سال‌های اولیه کودک و تا نوجوانی باشد.
اگرچه نحوه عملکرد این کار کاملاً مشخص نیست، تحقیقات اخیر نشان داده است که این فرآیند زود شروع می‌شود و شامل پیام‌های صریح (عمدی) و ضمنی (ناخودآگاه) است که والدین برای فرزندان خود ارسال می‌کنند. خبر خوب است: والدین می‌توانند نیروی مثبتی در مبارزه با تعصب در فرزندان خود باشند.
اما «خبر بد» این است که بچه‌ها به راحتی می‌توانند تعصب را از جامعه در سطح وسیع دریافت کنند، مگر اینکه والدین کاری در مورد آن انجام دهند.
چگونه عقیده تعصب‌آمیز کودک را از بین ببریم؟
با دقت و بدون قضاوت به کودکتان گوش کنید.
به نشانه‌های رفتاری کودکان متعصب توجه کنید. پس از شنیدن نظر متعصبانه‌ای از جانب فرزند، همیشه نخستین گام از همه دشوارتر است: بدون قضاوت یا قطع کردن حرف فرزندتان را گوش دهید. برای اینکه بفهمید چرا او چنین احساسی دارد و به چه علتی این حرف را زده است، تا می‌توانید باید اطلاعات جمع کنید.
به این ترتیب می‌توانید باور او را پیش از آنکه به تعصب ماندگاری تبدیل شود، تغییر دهید. فرض کنید فرزندتان می گوید: نباید بچه‌هایی را که انگلیسی حرف نمی‌زنند، به مدرسۀ ما راه بدهند. می‌توانید بگویید: برایم بگو به چه دلیل این حرف را می زنی یا مثل اینکه به این گفته‌ات خیلی معتقد هستی. چرا؟ یا این حرف را از کجا شنیدی؟
با هر دیدگاه متعصبانه‌ای مبارزه کنید.
هنگامی که همۀ اطلاعات زمینه‌سازِ کودکتان را جمع کردید و برایتان روشن شد که او چرا چنین دیدگاهی را بیان کرده، لازم است احساس‌های متعصبانۀ او را به چالش بکشید و شرح دهید که چرا آن‌ها نادرست هستند.
برای مثال، می‌توانید نمونه‌های متضادی را مطرح کنید، اطلاعات بیشتری بدهید یا تعبیر دیگری مطرح کنید. مهم است که بررسی شما ساده، بدون قضاوت و مناسب با سطح درک کودکتان باشد. به این نمونه‌ها توجه کنید:
کودک: آدم‌های بی خانمان باید کار کنند و در خانۀ خودشان بخوابند.
والد: علت‌های زیادی وجود دارد که آدم‌های بی‌خانمان کار نمی‌کنند یا خانه ندارند. بعضی از آن‌ها مریض هستند و نمی‌توانند کار کنند. بعضی از آن‌ها نمی‌توانند کار پیدا کنند. برای خانه خریدن پول لازم است و همه پول کافی برای خریدن خانه ندارند.
قانون بگذارید که زدن حرف‌های متعصبانه ممنوع
به نظر می‌رسد این روزها متلک‌ها و حرف‌های تحقیرآمیز در میان کودکان بسیار رایج شده باشد. علاوه بر آنکه این حرف‌ها شخص مقابل را آزار می‌دهد، موجب ترویج تعصب، نفرت و نابردباری نیز می‌شود. از ابتدا مرتب به فرزندتان بگویید حرف های توهین‌آمیز یا تحقیرآمیز اشتباه و بی‌رحمانه است و قابل تحمل نیست. سپس بر این گفته پافشاری کنید.
- جوکی که برای رضا تعریف کردی، خنده‌دار نبود چون قومیت او را مسخره می‌کرد. این کار اشتباه است. نمی‌توانم به تو اجازه بدهم دیگران را بیازاری.
- پدر و مادر علی کشاورز هستند. حرف‌هایی که دربارۀ دهاتی‌ها می زنی بی‌احترامی به اوست. تو اجازه نداری حرف‌هایی بزنی که دیگران را کوچک می‌کند.
ایجاد محیطی غنی از امکانات برای کشف تنوع
- به کودکان کمک می‌کند تا ایده‌های خود را در مورد خود و دیگران توسعه دهند.
- شرایطی را ایجاد می‌کند که در آن کودکان در مورد تفاوت‌ها گفتگو را آغاز کنند.
- برای بزرگسالان زمینه‌ای برای معرفی فعالیت‌های مربوط به تنوع فراهم می‌کند.
هنگامی که تصمیم می‌گیرید چه مواردی را در اتاق کودک یا کلاس پیش دبستانی قرار دهید، سهواً تصاویر، کتاب‌ها یا اشیایی را که کلیشه‌ها را تقویت می‌کنند نمایش ندهید. در عوض، به افراد درون گروه‌های فرهنگی نشان دهید که از طیف وسیعی از آداب و رسوم و فعالیت‌ها لذت می‌برند، در محیط‌های مختلف زندگی می‌کنند، و به گروه‌های اجتماعی-اقتصادی مختلف و همچنین خانه‌های تک والدی، دو والدینی یا خانواده‌های بزرگ تعلق دارند.
علاوه بر این، مهم است که تصاویر شیوه‌های زندگی گذشته یک گروه را با زندگی معاصر آن اشتباه نگیرید یا تصاویر زندگی تشریفاتی یا تعطیلات مردم را با زندگی روزمره آن‌ها اشتباه نگیرید.
بیشتر بخوانید: مقابله با استرس کودکان
کلام آخر: هنگام پرداختن به مسائل مربوط به تنوع با کودکان پیش دبستانی، مهم است که این مراحل رشد را در نظر داشته باشید. آنچه در محیط کودک وجود دارد و همچنین آنچه که وجود ندارد، اطلاعات مهمی را در مورد اینکه چه کسی و چه چیزی مهم است در اختیار کودکان قرار می‌دهد. بنابراین باید تمام تلاش خود را برای ایجاد یک محیط غنی از امکانات برای کشف تنوع فرهنگی انجام داد.
دکوراسیون اتاق خواب کودک با اشیاء ساخته شده از مواد مختلف را در نظر بگیرید. اگر آن‌ها در یک برنامه رسمی پیش دبستانی ثبت نام کرده‌اند، با معلم صحبت کنید تا ببینید که کلاس درس آن‌ها از همین روش پیروی می‌کند. موسیقی را با کلمات از زبان‌های مختلف پخش کنید و سعی کنید بازی‌هایی را از سراسر جهان معرفی کنید. پروژه‌های هنری را امتحان کنید که سنت‌های فرهنگی مختلف را معرفی می‌کنند. رقص محلی و داستان‌سرایی دو روش موثر برای آشنا کردن کودکان با فرهنگ‌های دیگر است.
